maandag 9 mei 2011

Bart Vercauteren - Het graf van de voddenraper: Mortsels requiem

Mei 2011 - waardering: 8,5.

Inleiding

Op 5 april 1943, een zonnige lentedag, lieten de geallieerden hun bommen per ongeluk op een volkswijk van het Vlaamse dorp Mortsel vallen, i.p.v. op de nabij gelegen fabrieken van ERLA waar Duitse vliegtuigen gerepareerd werden. Zo'n duizend mensen kwamen om, waaronder ruim 200 kinderen. Het duurde tot 2004 voor er erkenning kwam voor dit leed.
Bart Vercauteren, die opgroeide in dit vergeten dorp, heeft dit gegeven gebruikt om een verhaal te schrijven waarin diverse universele thema's een plek krijgen. Zoals de verschillende manieren waarop rouw verwerkt wordt, hoe verdriet doorwerkt in relaties, hoe moeilijk communiceren kan blijken te zijn, ook tussen mensen die elkaar na staan en het beste met elkaar voor hebben, hoe gruwelijk en levenslang de gevolgen van oorlog zijn.

Het verhaal
De ik-verteller, René Sestig, zal over een paar dagen met pensioen gaan, na 45 jaar grafdelver te zijn geweest. Terwijl hij bezig is met het graven van zijn laatste graf, het graf van de voddenraper, komt diens zoon langs en begint een gesprek. De jongen, Gert, doet René denken aan zijn zoontje Bertje, dat op tweejarige leeftijd omkwam bij het bombardement. Hij heeft altijd een stille bewondering gehad voor de voddenraper, omdat hij, anders dan hijzelf, het toch aangedurfd heeft opnieuw te beginnen na een zelfde verlies. Zowel René als Omer, de voddenraper, zijn echter zwijgers en zo weet Gert weinig van wat er in zijn vader omging, hoe hij zijn verlies heeft ervaren, hoe het geweest is tijdens die vreselijke oorlogstijd. En René is benieuwd naar waarom Omer wel in staat bleek opnieuw te beginnen. Omdat beiden denken daar iets aan te kunnen hebben, spreken de zoon van de voddenraper en de grafdelver af om eens met elkaar te praten.
Tijdens deze gesprekken, tijdens het graven en tijdens het herbeleven van de gebeurtenissen als hij uitgeput van het graven in bad zit, lezen we stukje bij beetje, vrij chronologisch, wat er allemaal gebeurd is in het leven van René. En wat hem ertoe gebracht heeft grafdelver te worden en 45 jaar lang te blijven. De laatste hoofdstukken maken het verhaal rond. Het lijkt er op dat René eindelijk ook de weg naar de toekomst gevonden heeft, nadat hij een laatste gesprek gehad heeft met Gert en dat alles toch nog goed komt. Maar dan volgt er nog een verrassend slot.

De leeservaring

Wat het meest opviel in dit boek was de combinatie van een aangrijpend verhaal en een poëtische stijl. Het verdriet, de machteloosheid, de woede, de onmacht, de eenzaamheid komen op een natuurlijke manier aan bod, niet sentimenteel of gewild dramatisch. Maar wel beeldend en aansprekend. Je leeft intens mee met de hoofdpersonen. Ze krijgen ook allemaal een gezicht, niet alleen de grafdelver, maar ook zijn vrouw, zijn zus, zijn ouders en schoonouders en in mindere mate de voddenraper en zijn zoon. En bij allemaal wordt duidelijk dat de oorlog wonden heeft geslagen waarmee verder geleefd zal moeten worden en dat dat niet mee valt en soms zelfs niet lukt. En daarmee is het een boek geworden,  waarin Mortsel vervangen zou kunnen worden door een willekeurige andere stad waar een oorlog uitgevochten werd of wordt. Het menselijk lijden en het vermogen om met de gevolgen om te kunnen gaan staan centraal in dit verhaal.

En terwijl het verhaal je aangrijpt, ontdek je een wondermooie stijl. Ritmisch, poëtisch. Met alliteraties, binnenrijm en beeldspraken. Soms is de woordkeus duidelijk Vlaams, maar ook dat lijkt er bij te horen. Net alsof daarmee het drama wat verzacht wordt. Het is bovendien een stijl die ruimte laat voor je eigen voorstellingsvermogen.
Het verhaal laat je na de laatste bladzij niet zomaar los. En doet wat literatuur hoort te doen: het verruimt je blik. Het toont hoe verschillend mensen op verlies reageren, het herinnert je eraan dat er nog steeds elke dag ergens op de wereld dezelfde drama's plaatsvinden, maar dat het nooit te laat hoeft te zijn om te proberen opnieuw te beginnen.

Enkele citaten

"De voddenraper heeft er aan gedacht. Dat weet ik wel zeker. Net als ik heeft hij zich zijn zoon ontelbare keren voorgesteld. Hij zou nu zes zijn, naar school gaan, achttien, afstuderen, vrijen, trouwen. Aan het graf van een kind is een vader op zoek naar de toekomst die hem ontstolen is. Als de doden ergens leven dan is het in het hoofd van wie ze achterlieten."

"De kliniek had mij nooit eerder opgebeld. Ik heb altijd geweten dat het zo kon gaan. Dat Joke, zodra ze kon, de trein zou nemen die al zoveel patiënten voor eeuwig rust geschonken heeft. Het lijkt wel alsof men psychiatrische klinieken met opzet in de buurt van spoorwegovergangen bouwt."

"De geur van aarde, kiezel, verdord groen en nat gras vermengt zich met de frisse mufheid van mos op verregend arduin."

Bart Vercauteren - Het graf van de voddenraper: Mortsels requiem. Antwerpen, Houtekiet, 2010. 135 p., isbn 978-90-8924-094-1.

©JannieTr,  9 mei 2011.

1 opmerking: