Vonne van der Meer - Eilandgasten

Samenvatting

Eilandgasten gaat over de belevenissen van diverse gasten die in het vakantiehuisje 'Duinroos' op Vlieland logeren, met als centrale figuur de vrouw die het huisje schoonmaakt. Er worden zes belangrijke vakantiebezoekjes beschreven van: een gezin waarvan de man overspel heeft gepleegd, twee vrouwen van wie de een zwanger is en de ander ooit abortus heeft gepleegd, een oudere man die zelfmoord wil plegen, een familie waarvan de man woedend is op de promotie van zijn jongere collega, drie vrienden van wie de onderlinge relatie danig verandert en als laatste een vrouw met een ernstige ziekte.

Structuur

Eilandgasten is een raamvertelling waarin de belevenissen van diverse gasten van een vakantiehuisje in zes verhalen worden beschreven. De zes verhalen worden verbonden door de bespiegelingen van een vrouw die het huisje klaar maakt voor het zomerseizoen. Het is de schoonmaakster die een gastenboek neerlegt, dat als een rode draad door het boek loopt en waardoor de verschillende vakantiegangers met elkaar verbonden worden: ze schrijven er in, lezen de verhalen van de andere gasten en gebruiken het zelfs als dagboek.

Er zijn meer verbindende elementen, naast de schoonmaakster, het gastenboek en het huisje zelf, waardoor Eilandgasten geen verhalenbundel, maar een roman is (zie thematiek en motieven).

De zes verhalen zijn genummerd en hebben geen titel. In drie tussenhoofdstukken (in het begin, in het midden en aan het eind) zie je het huisje door de ogen van de schoonmaakster. Deze hoofdstukken worden voorafgegaan door een illustratie van een zeesterretje.

Perspectief

De drie tussenhoofdstukken zijn geschreven vanuit het perspectief van de schoonmaakster en hebben een ik-verteller.

"Soms zou ik willen dat ik dit huis niet alleen schoon hield, maar dat mijn armen de muren waren, mijn ogen de ramen. Dan kon ik zien en horen wat Duinroos meemaakt".

Dit alwetende perspectief zou de schoonmaakster van Duinroos maar al te graag willen hebben, maar dat heeft ze natuurlijk niet. Voor een deel maakt ze wel mee wat er in Duinroos gebeurt doordat ze het gastenboek leest, het huis inspecteert en bij elke nieuwe komst van een of meer gasten even langs fietst en de gast begroet. Maar haar perspectief blijft natuurlijk beperkt.

In de verhalen van de diverse gasten ligt het perspectief wisselend bij een van de gasten. Hierdoor komen de personages goed naar voren en zie je als lezer een verhaal van meerdere kanten. In het eerste verhaal (over Chiel en Dana) lezen we over Chiels overspel en wat daarna gebeurde door de ogen van Chiel én door de ogen van Dana, waardoor het verhaal van meerdere kanten belicht wordt. Dit maakt dat je als lezer geen eenzijdig of clichématig beeld krijgt van de overspelige man als slechterik en de bedrogen vrouw als slachtoffer. Het gebeuren krijgt dus meer nuances, door de afwisseling in perspectief.

De meeste verhalen van de gasten zijn in de derde persoon geschreven, behalve het verhaal van de familie Slaghek, die elk jaar komt. Dit verhaal lees je over de schouder van een van de (andere) gasten mee en is in de ik-vorm geschreven. Ook het laatste verhaal staat voor het grootste gedeelte in de ik-vorm, omdat het in dagboekvorm is geschreven.

Ruimte

De ruimte speelt in het boek een belangrijke rol. Het eiland en het huisje zijn meer dan alleen decor. Het huisje koestert, geholpen door de schoonmaakster, de bewoners, en de wind en het zout van het eiland werken zuiverend op de gasten (zie ook onder thematiek).

Tijd

De gebeurtenissen in het heden spelen zich af tussen april en september van het jaar 1997, beginnend bij de voorbereidingen op de komst van de eerste gasten en eindigend met het schoonmaken en  afsluiten van het huisje na het vertrek van de laatste gasten.

In meerdere verhalen speelt het verleden een rol. Via flashbacks krijgen we informatie over de gebeurtenissen voorafgaand aan de vakantie, zoals bijvoorbeeld in het verhaal van Chiel en Dana. Het heden is doorspekt met de heftige gebeurtenissen uit het verleden. Om beurten denken ze terug aan het overspel en de periode daarna. Ook in het verhaal van Martine en Sanne speelt het verleden een rol. Door Sanne's huidige zwangerschap, denkt Martine terug aan haar eigen zwangerschap. Ook de oude man denkt voortdurend terug aan het verleden. Kortom, alle personages dragen iets mee uit het verleden, dat in flashbacks of via herinneringen wordt verteld.

De hoofdstukjes waarin de schoonmaakster als ik-verteller aan het woord is, zijn bovendien in de tegenwoordige tijd geschreven en de verhalen van de huurders in de verleden tijd.

Personages

De schoonmaakster is een vrij eendimensionaal karakter. Zij heeft een bindende functie in het boek. Ze is een gedreven vrouw die er goed voor zorgt dat de zaakjes in orde zijn in het huisje. Ze laat briefjes achter met instructies omtrent het aanvullen van wc-papier of gebroken serviesgoed. In elk verhaal laat zij wel even haar gezicht zien aan de huurders en in sommige gevallen maakt ze een praatje,  met een positieve uitkomst. Als personage maakt ze echter geen ontwikkeling door en is daarom een 'vlak karakter'.

De huurders van Duinroos maken allemaal een crisis door tijdens hun verblijf op het eiland. Die lost zich tijdens de vakantie op door het probleem uit te spreken of op te schrijven. Door de beschrijving van de problemen worden bepaalde aspecten van het karakter van de personages goed over het voetlicht gebracht. De personages maken bovendien in het korte tijdsbestek een kleine ontwikkeling door die hen tot een nieuw of ander inzicht brengt. Dit maakt de personages tot 'ronde karakters'.

Thematiek en motieven

Alle gasten die het huisje bezoeken, hebben iets meegemaakt, waardoor ze bepaalde idealen verloren of juist gekregen hebben: door het verblijf op het eiland verandert hun kijk op het leven. De andere omgeving helpt daarbij. Het thema is dan ook verandering door het loskomen van de vertrouwde omgeving. Dana die door haar man bedrogen is, zegt bijvoorbeeld aan het eind van het eerste verhaal "dat hij niets meer goed hoefde te maken. Dat het wel goed kwam, ooit. Dat de tijd de rest moest doen, de tijd, de wind en het zout." (p. 39) Het eiland lijkt een helende functie te hebben.

De huurders maken allen een kleine crisis door tijdens hun verblijf. De problemen waar zij mee te maken hebben, komen niet met elkaar overeen, maar hebben allemaal te maken met de essentiële vragen van het leven, over dood en leven, liefde en eenzaamheid, schuld en spijt. De gasten krijgen te maken met problemen die draaien om dood en geboorte, trouw en ontrouw en jaloezie en berusting.

Een steeds terugkerend motief is het fantaseren over mensen en het raden naar hun verhalen. Dit doet de schoonmaakster voortdurend bij de dingen die de gasten in het huisje hebben achtergelaten of veranderd hebben. Maar ook de gasten doen dat door verhalen van andere gasten te lezen in het gastenboek of door te reageren op spullen die andere gasten hebben achtergelaten. Ook vragen zij zich af wie toch die vrouw op die fiets is die hen 's ochtends zo vriendelijk begroet. Het leuke is dat het de schoonmaakster is, die even in hun verhalen een kijkje komt nemen en daardoor een verbindend element wordt tussen de verschillende verhalen.

Sommige dingen in het huisje krijgen bij ieder verhaal weer een andere betekenis: het veertje dat de schoonmaakster als boekenlegger in het gastenboek heeft gelegd, staat in het eerste verhaal symbool voor breekbaarheid en in het tweede verhaal voor een nog niet geboren kind. In het verhaal van de oude man is het veertje een teken van zijn overleden vrouw Johanna. In het vierde verhaal leest Simone het verhaal van de familie Slaghek in het gastenboek, waarbij het veertje de twee verhalen verbindt. In het vijfde verhaal wordt het veertje in verband gebracht met engelenveren en in het laatste verhaal dient het veertje als troost.

Op dezelfde manier komt er ook een takje in twee verhalen voor, waar de gasten verschillende dingen in zien. In het derde verhaal ziet de oude man een takje tegen de schouw staan, "in de vorm van een katapult, maar je kon er ook twee armen in zien, een mannetje dat om hulp riep." (103) Dat mannetje zou op de oude man zelf kunnen slaan. De katapult doet hem denken aan zijn kleinzoon. In het vierde verhaal wil Simone in een opwelling het takje als wapen gebruiken. Daarna denkt ze: "Misschien was het toch geen toeval dat haar oog op dit takje was gevallen, op een stuk hout dat zich splitste. Het kon. Iets dat één was geweest kon zich splitsen." (136) Dit slaat op haar huwelijk, waar ze op dit moment hevig aan twijfelt. Later ziet ze in het takje het kruis dat Jezus gedragen heeft.

Titel

De titel kan op twee manieren uitgelegd worden. Enerzijds verwijst 'eilandgasten' heel direct naar de gasten van het huisje Duinroos op Vlieland. Anderzijds zou het ook symbool kunnen staan voor iedereen die op aarde leeft en hier tijdelijk te gast is, waarbij ieder zijn eigen verhaal achterlaat.

(Met dank aan: © http://www.boekentaal.info/eilandgasten-van-vonne-van-der-meer/)

Eigen toevoegingen:

Verhouding schrijfster tot de thematiek van het boek:

Uit de biografische gegevens bleek, dat de schrijfster katholiek geworden is. In Eilandgasten zou je Maria kunnen herkennen in de poetsvrouw. Ze houdt een oogje in het zeil, bekommert zich om de gasten, creëert warmte en geborgenheid en legt verantwoording af en dient verzoeken in bij Mister X, die de bezitter van het huisje is (God?), maar zich nooit laat zien.

Veel hoofdpersonen voelen een aanwezigheid, zoeken steun bij iets of iemand buiten de beschreven personages.

Vonne van der Meer - Eilandgasten. Amsterdam, Contact, 1999. Geb. met stofomsl., 6^e dr. (nov. 1999)  (1^e dr. verschenen in aug. 1999). Gekocht: via internet (€ 5,-, incl. porto).

Gelezen: november 2006. 

© JannieTr, december 2006.