November 2006 - Waardering: 7
Korte inhoud
De
graanrepubliek van Frank Westerman is de geschiedenis van het ’grimmigste
stukje Nederland’, het is een boek over het gevecht tussen de herenboeren en de
landarbeiders in het Groningse Oldambt. Het is het verhaal van de opkomst van
het communisme, de groeiende bemoeienis van Brussel en de teloorgang van de
landbouw. Dat laatste is zichtbaar in de nieuwe plannen voor de Blauwe Stad
waarbij grote delen van het Oldambt onder water gezet worden.
Maar Westerman
geeft tegelijkertijd een stem aan de individuen die de geschiedenis hebben
geleefd, ondergaan en hebben beïnvloed. We ontmoeten de herenboeren, het
geslacht Tijdens. Van Boelo Luitjen tot Tjark Eltjo. We maken kennis met de
communisten, Luppo Stek en later Koert Stek. Een andere hoofdpersoon is de
landbouwcommissaris, Sicco Mansholt. En er is de verteller Westerman, student
in Wageningen, die zich op een gegeven moment naar Oldambt spoedt terwijl hij
roept: ‘ho, geschiedenis, wacht op mij’. Westerman geeft ons de geschiedenis en
legt mooie, nieuwe verbanden.
De
graanrepubliek schetst de ontwikkelingen in de landbouw en de gevolgen voor
Noord-Groningen. Mansholt die overtuigd was van de maakbaarheid van de
samenleving en dus ook van het boerenbedrijf. Zijn rol als minister van
Landbouw en later als eurocommissaris. De kunstmatig hoge prijzen, de
voedselbergen. De schaalvergroting van de landbouw. De Groningse tarwebergen
afkomstig van de immens grote boerderijen. Een steeds grotere opbrengst tarwe
per hectare die steeds minder opbrengt. En dan: de acties van de grote boeren
op het Binnenhof in 1990. Het NRC Handelsblad kon er niet mee zitten: “Het was
immers hoog tijd om af te rekenen met een overproductie die met kunstmatig
hooggehouden graanprijzen op kosten van de belastingbetaler in stand wordt
gehouden.” Westerman legt daar zijn gewaagdste verbinding: “Maar waarom wees de
krant niet op de parallel met het Oostblok? (…) dat het reeël bestaande
socialisme in Oost-Europa gelijk met het West-Europese landbouwbeleid bezweek
was nauwelijks toeval. De eeuw van de grote ideologieën liep op zijn eind; ook
Mansholts experiment met de maakbaarheid van het boerenland ging failliet.”
Westerman schreef een fascinerend verhaal, toegankelijk en werpt licht op de
toch niet al te doorzichtige landbouwpolitiek van de 20e eeuw.
Verhaalanalyse:
- Opbouw:
In
de Proloog maken we kennis met het gebied waarover deze geschiedenis gaat: het
Oltambt in Oost-Groningen. In de verantwoording aan het eind van het boek
verklaart hij zijn keuze: de plattegrond van de Blauwe Stad, met veel water,
getekend over de landbouwgronden van wat eens het communistische bolwerk en
tegelijkertijd de kapitale graanschuur van Nederland was, fascineerde hem. Hij
besloot op zoek te gaan naar de oorzaken van de teloorgang van dit alles, aan
de hand van kenmerkende personen uit deze streek. Deze worden voorgesteld in
het hoofdstuk Dramatis Personae: de herenboer (het geslacht Tijdens), de
communist (de familie Stek), de verteller (Frank Westerman zelf) en de
landbouwcommissaris (Sicco Mansholt en zijn familie).
Daarna
volgen de hoofdstukken elkaar op in de tijd.
- Tijd:
De
periode 1886 tot ca. 1998 wordt vrij chronologisch beschreven, met enkele korte
flash-backs of –forwards. Soms worden parallel verlopende gebeurtenissen in
opeenvolgende hoofdstukken beschreven (1945 in Groningen en in de
Wieringermeer).
- Plaats en ruimte:
Het
verhaal gaat over het Oltambt in Oost-Groningen. Het grootste deel van de
geschiedenis speelt zich daar af. Delen spelen in de Wieringermeer (waar de
Mansholts opnieuw begonnen na de boeldelverkoop in Groningen), in Den Haag,
Brussel en ander steden (politieke loopbaan van o.a. Mansholt) en in Wapserveen
(laatste woonplaats van Mansholt).
- Perspectief en verteller:
Het
geheel wordt verteld door Westerman, maar wel als een auctoriale verteller:
naast de feiten vertelt hij over gevoelens, gedachten en gedragingen, waarnaar
hij slechts gissen kan.
- Personages:
Er
zijn in het verhaal m.i. geen round-characters.
Al komen we veel te weten over de hoofdrolspelers, het blijven toch vooral
feiten, geen psychologische inzichten. Dat hangt natuurlijk ook samen met het
journalistieke karakter van dit boek. We moeten dus spreken van flat-characters. Typetjes komen er geheel niet in voor.
- Verhaallijnen:
Er
spelen 3 verhaallijnen naast en door elkaar: dat van het herenboeren
(belichaamd door het geslacht Tijdens), dat van de landarbeiders en communisten
(via de familie Stek) en de Europese en Nederlandse landbouwpolitiek
(voornamelijk Mansholt). Soms werken ze samen, soms onafhankelijk van elkaar, soms
tegen elkaar. Het is de milieubeweging tenslotte die indirect het laatste zetje
geeft, zodat uiteindelijk de Blauwe Stad mogelijk wordt en de Graanrepubliek
ophoudt te bestaan.
- Thema:
Een
verklaring en beschrijving van de opkomst, bloei en ondergang van het Oltambt
als rijk landbouwgebied.
- Motieven:
Niet
opgevallen.
- Titel:
Met
de titel De Graanrepubliek wordt de
bijzondere status van deze uithoek in Oost-Groningen bedoeld: een communistisch
bolwerk, met ook anarchisten, en rijke herenboeren die zelf en onderling wel
uitmaakten wat er in hun omgeving gebeurde.
- Motto’s:
Geen.
- Genre:
Eigentijdse
geschiedenis, gepersonaliseerd verhaal.
- Stijl- en stijlfiguren:
Deels
journalistieke, deels verhalende stijl. Westerman heeft gesprekken gevoerd met
de betrokkenen en het nodige gelezen. Dat smeedt hij samen tot een goedlopend
geheel. Hier en daar aangevuld met bijzaken, die hij slechts vermoeden kan, om
het verhaal aantrekkelijker te kunnen vertellen (het sneeuwde die avond, hij
had zijn beste paarden voor de koets gespannen, bv.)
- Verhouding schrijver tot de thematiek van
het boek:
W.
studeerde aan de Landbouw Universiteit in Wageningen, werkte als correspondent
in Moskow en is gefascineerd door het communisme. In de Graanrepubliek komen
landbouw en communisme samen.
Frank
Westerman - De Graanrepubliek. Amsterdam, Olympus, 2006. Paperback, 21 ste
geïll. dr., 256 p. (1e dr. verschenen in 1999).
Gelezen:
november 2006. Besproken in de leesclub: 24 januari 2007.
©
JannieTr, november 2006.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten